محققان معتقدند که پایه گذاری صنعت بسته بندی مدرن به سال ۱۸۴۰ میلادی باز می گردد، زمانی که آپرت فرانسوی توانست هنر نگهداری مواد غذایی در شیشه درب بسته را ابداع نماید . از آن زمان ما شاهد شکوفایی روز افزون این صنعت می باشیم . اگرچه هدف از بسته بندی مواد غذایی در ابتدا نگهداری محصولات فصلی و سهولت انتقال مواد غذایی از محلی به محل دیگر بود، اما با پوشش ارتباطی – تبلیغاتی که امروزه بسته ها دارا می باشند ، بسته بندی یک مفهوم وسیع تری پیدا کرده است . بسته بندی سیستمی است که زمان تهیه کالا برای حمل و نقل ، توریع ، ذخیره و خرده فروشی در مصرف را کاهش می دهد. بسته بندی یک مفهوم تضمین کننده تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب و با حداقل هزینه است . بسته بندی یک عمل فنی اقتصادی است که هزینه تحویل کالا را به حداقل رسانده ، در حالیکه فروش را افزایش داده و در نتیجه سود آوری را موجب می شود . عاملی که تاثیر مستقیم روی صنعت بسته بندی دارد ، خواست مصرف کننده است . لیکن به دلیل تنوع طلبی افراد جامعه و در نوسان بودن خواست طراحان گرافیکی هر روزه در تکاپو تولید طرح های جدیدی برای افراد مختلف جامعه هستند . از طرف دیگر متخصصان علم مواد نیز در جهت تولید پلیمرهایی با ویژگی های مطلوب ، هزینه تولید کم که حداقل آسیب را به محیط زیست برساند فعالیت می کنند. در راستای این فعالیت ها امروزه شاهد عرضه مواد بسته بندی با ویزگی تجزیه پذیری کامل (completely (biodegradable و یا سیستم بسته بندی های تشخیصی (packaging diagnostic) هستیم . کاربرد بسته بندی های نوین در ایران بسیار محدود است و تنها چند مورد فیلم خوراکی به صنعت مورد استفاده قرار گرفته اند ، به همین علت در ابتدا به اهمیت و انواع بسته های نوین پرداخته و سپس به توزیع گونه ای از بسته بندی های هوشمند می پردازیم . ● اهمیت و ضرورت بسته بندی نوین به طور کلی جهت گیری غذا به طرف استفاده از ظروف یکبار مصرف می باشد . دو نکته مهم در این رابطه حائز اهمیت است ، اول اینکه حجم مصرف سالیانه این بسته ها بسیار بالا بوده و نکته دوم اینکه قسمت اعظم آنها از پلاستیک ساخته شده است . طبق آمار موجود سالانه حدود صد میلیون تن پلاستیک در سطح جهان تولید می شود که مصرف عمده آن در صنایع بسته بندی می باشد که مشکلاتی برای محیط زیست و سلامتی انسان و حیوان ایجاد می کند . از این رو محققان تلاش کرده اند که علاوه بر افزایش مدت ماندگاری محصول راهی برای این مشکل بیابندکه از جمله آنها استفاده از بسته بندی های نوین می باشد . ● انواع بسته بندی نوین الف) بسته بندی زیست پذیر ( bio packaging ) : تولید مواد بسته بندی با استفاده از مواد خام با منشا کشاورزی و شامل دو گروه فیلم های خوراکی و پلاستیک های تجزیه پذیر می باشد . ۱) فیلم ها و پوشش های خوراکی ( edible film & coating ) : لایه نازکی از مواد هستند که سدی در مقابل انتقال رطوبت ،اکسیژن و مواد حل شده در غذا ایجاد می کنند و می توانند توسط مصرف کننده خورده شوند . به عبارت دیگر موادی که برای تولید فیلم ها و پوشش های خوراکی مورد استفاده قرار می گیرند ، بیو پلیمرهایی هستند که انتقال بخار آب ، اکسیژن ، دی اکسیدکربن و چربی را در سیستم های غذایی کنترل می کنند . علاوه بر این خواص مکانیکی سیستم های غذایی را بهبود بخشیده و مانع از دست رفتن مواد مولد طعم و آرومای ماده غذایی می گردند . این مواد می توانند به صورت پوشش کامل غذا باشند یا به عنوان لایه ای پیوسته بین مواد متشکله غذا مصرف گردند . از جمله این فیلم ها می توان به فیلم های پلی ساکاریدی ، فیلم های لیپیدی و فیلم های پروتئینی اشاره کرد . ۲) پلاستیک های تجزیه پذیر ( biodegradable plastics ) : پلاستیک های تجزیه پذیر براساس مکانیسم تجزیه به صورت ذیل طبقه بندی می شوند : ▪ Biodegradable : تجزیه پلیمرهای توسط فعالیت میکرو ارکانیسم ها ▪ Compostable : تجزیه پلیمرها در اثر فرایند تولید کود ▪ Hydro biogradable : تجزیه پلیمرها در اثر حل کردن در آب ▪ Photo –biogradableتجزیه پلیمرها در اثر اکسیداسیون نوری ▪ Bioerodable : تجزیه پلیمرها در اثر فرایند فرسایش ، بدون اثر میکروارگانیسم ها ، آب و نور ● بسته بندی فعال ( active packaging ) : یک نوع ساختار بسته بندی یا فراوری است که پاسخی است به تغییرات محیط درون بسته بندی . مزایای بسته بندی فعال : ▪ افزایش زمان ماندگاری محصولات ▪ بهبود رنگ ، طعم و بافت محصول ▪ افزایش ارزش تغذیه ای ▪ ایمنی محصول ▪ راحتی مصرف ▪ عدم تغییر در شکل ظاهری بسته ● انواع بسته بندی فعال ۱) کنترل رطوبت : با به کارگیری ترکیبات جاذب الرطوبت ، ضمن افزایش زمان ماندگاری محصول کیفیت آن نیز در سطح بالایی حفظ می شود . کاربرد این سیستم در مواد غذایی خیلی خشک ( aw<۷۰% ) محصولاتی که تنفس بالایی دارند و یا موادی که محتوای رطوبت بالایی دارند می باشند . عمده ترین جاذبی که مورد استفاده است سیلیکاژن می باشد که به صورت پاکتی یا ترکیب با رزین فیلم مورد استفاده قرار می گیرد . ۲) بسته بندی آنتی میکروبیال : این سیستم به خصوص امروزه برای بسته بندی محصولات حساس به حرارت کاربرد فراوان پیدا کرده است و استفاده از مواد ضد میکروبی آمیخته با مواد بسته بندی به عنوان یک بسته بندی واحد رایج شده است . مواد ضد میکروبی که اغلب بکار می روند شامل نمک های نقره همراه با رئولیت ، دی اکسید کلرین ، اسید سوربیک و آلیاژتیوسیانات می باشند . نحوه عمل به این صورت است که رشد میکروارگانیسم ها در فار تاخیری جلوگیری می کند . ۳) جاذب های اکسیژن : فیلمهای بسته بندی یا قطعاتی هستند که به طریق شیمیایی با اکسیژن درون بسته واکنش می دهند و آن را به میزان مورد نظر (ppm ۱۰۰> ( کاهش می دهند و محصول را در برابر واکنش های اکسیداسیون محافظت می کنند . ۴) سیستم کنترل اتمسفر : در این سیستم کل محتوای گازی بسته شامل اکسیژن ،دی اکسیدکربن و نیتروژن کنترل می شوند. برای محصولات کشاورزی تازه مانند انواع سبزیجات و میوه ها ، محصولات پروتینی به خصوص ماهی کاربرد دارد . ۵) بسته بندی هوشمند: بسته بندی فعال پیشرفته می باشد که ضمن کنترل شرایط بسته بندی ، اطلاعاتی در مورد کیفیت محصول در طول دوره انبارداری و توزیع به مصرف کننده می دهد و به دو صورت عمده می باشد ▪ بسته بندی هوشمند ساده : مواد بسته بندی حاوی یک سنسور هستند که تغییرات محیطی درون بسته را پی می برد و این تغییرات را به صورت قابل روئیت برای مصرف کننده مشخص می سازد . ▪ بسته بندی هوشمند واکنشی : علاوه بر ویژگیهای بسته بندی ساده ،دارای سنسورهایی است که تغییرات مضری که درون بسته ایجاد می شود را حذف می کند . که در این مقاله تلاش گردیده است آشنایی مقدماتی نسبت به انواع اندیکاتورهای دما – زمان ،سرگذشت و کاربرد این نمایشگرها که در گروه بسته بندی های هوشمند هستند پرداخته شود. ● اندیکاتورهای دما – زمان صنعت غذا مدرن در اجرا تقاضاهای تجاری متضاد نامیده می شود. به صورت دیگر مصرف کننده ها خواهان گسترش امنیت و کیفیت همراه با افزایش خواص تغذیه ای ، افزایش مدت نگهداری و آسودگی در آماده شدن و استفاده می باشند . |
جستجوی پیشرفته
طرح مروارید
خبرنامه: ثبت ایمیل
